น้ำมันเครื่อง เปรียบเสมือน "ตัวกลางสำคัญ" ที่ทำให้เครื่องยนต์ทำงานได้ราบรื่น ลดการเสียดสี รักษาอุณหภูมิ และยืดอายุการใช้งานของชิ้นส่วนต่าง ๆ ภายในเครื่องยนต์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ หากเลือกน้ำมันเครื่องไม่เหมาะสม หรือเปลี่ยนถ่ายล่าช้า อาจส่งผลร้ายแรงต่อระบบเครื่องยนต์ในระยะยาว

เมื่อน้ำมันเครื่องถูกฉีดเข้าไปในระบบ มันจะเคลือบผิวโลหะ ลดแรงเสียดทานระหว่างชิ้นส่วนที่เคลื่อนไหว ซึ่งช่วยลดการสึกหรอและความร้อนที่เกิดจากการทำงานต่อเนื่อง
น้ำมันเครื่องที่มีคุณภาพจะมี สารป้องกันสนิม (Rust Inhibitor) ที่ช่วยเคลือบผิวชิ้นส่วนโลหะ ป้องกันความชื้น และการเกิดกรดในระบบเผาไหม้ ซึ่งเป็นสาเหตุของการกัดกร่อน
น้ำมันเครื่องจะทำหน้าที่ ถ่ายเทความร้อน จากลูกสูบ เพลาข้อเหวี่ยง และส่วนต่าง ๆ ไปยังอ่างน้ำมันเครื่อง ช่วยควบคุมอุณหภูมิไม่ให้เครื่องยนต์ร้อนเกินไป
น้ำมันเครื่องมีคุณสมบัติในการ ปิดช่องว่างระหว่างลูกสูบกับกระบอกสูบ เพื่อป้องกันการรั่วไหลของแรงดันก๊าซ ส่งผลให้การเผาไหม้มีประสิทธิภาพเต็มที่ และแรงบิดไม่ตก
น้ำมันเครื่องคุณภาพดีจะมี สารชะล้าง (Detergents) และ สารกระจายเขม่า (Dispersants) ที่ช่วยดักจับสิ่งสกปรก เศษโลหะ และเขม่าที่เกิดจากการเผาไหม้ ไม่ให้เกาะตามชิ้นส่วนในเครื่องยนต์